Trong đời hiện hữu có 3 hạng người là hạng người tam-nhân (tihetukapuggala), hạng người nhị-nhân (dvihetukapuggala), hạng người vô-nhân cõi thiện-giới (sugati-ahetukapuggala) trong kiếp-hiện-tại đều là quả của 8 dục-giới đại-thiện-nghiệp trong 8 dục-giới đại-thiện-tâm đã tạo 10 dục-giới đại-thiện-nghiệp bằng thân, khẩu, ý hoặc 10 phước-thiện (puññakiriyavatthu) trong kiếp quá-khứ của mỗi chúng-sinh.
* Tihetukapuggala: Hạng người tam-nhân là người khi tái-sinh với dục-giới đại-quả-tâm hợp với trí-tuệ, nên có đủ 3 nhân: vô-tham, vô-sân, vô-si từ khi tái sinh đầu thai làm người.
Khi sinh ra đời lúc trưởng thành, vốn dĩ có trí-tuệ, nếu người ấy thực-hành pháp-hành-thiền-định thì có khả năng chứng đắc 5 bậc thiền sắc-giới, 4 bậc thiền vô-sắc-giới, chứng đắc các phép thần-thông.
Nếu người ấy thực-hành pháp-hành-thiền-tuệ thì có khả năng chứng-ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc Thánh-đạo, Thánh-quả, Niết-bàn, trở thành bậc Thánh-nhân trong Phật-giáo.
* Dvihetukapuggala: Hạng người nhị-nhân là người khi tái-sinh với dục-giới đại-quả-tâm không hợp với trí-tuệ, nên chỉ có 2 nhân: vô-tham và vô-sân, không có vô-si từ khi tái sinh đầu thai làm người.
Khi sinh ra đời lúc trưởng thành, vốn dĩ không có trí-tuệ, nếu người ấy thực-hành pháp-hành-thiền-định thì không có khả năng chứng đắc bậc thiền nào. Nếu người ấy thực-hành pháp-hành-thiền-tuệ thì cũng không có khả năng chứng-ngộ chân-lý tứ Thánh-đế.
* Sugati-ahetuka-puggala: Hạng người vô-nhân cõi thiện-giới là người khi tái-sinh với suy-xét-tâm đồng sinh với thọ xả thuộc về thiện-quả vô-nhân-tâm từ khi tái sinh đầu thai làm người.
Khi sinh ra đời lúc trưởng thành là người đui mù, câm điếc, ngu-muội, si-mê… biết tầm thường, không thể học hành được.
Ba hạng người ấy đều là quả của dục-giới đại-thiện-nghiệp bậc cao, bậc thấp khác nhau mà tiền-kiếp của mỗi hạng người đã tạo trong kiếp quá-khứ của mình.
Bảng tóm lược quả của tam-nhân đại-thiện-nghiệp, nhị-nhân đại-thiện-nghiệp bậc cao, bậc thấp trong thời-kỳ tái-sinh kiếp sau và thời-kỳ sau khi đã tái-sinh, kiếp-hiện-hữu.
| 4 dục-giới-đại-thiện- nghiệp bậc cao, bậc thấp | Thời-kỳ tái sinh | Thời-kỳ sau khi đã tái-sinh |
| 1- Tam-nhân đại-thiện-nghiệp bậc cao | 4 đại-quả-tâm hợp với trí-tuệ | 8 đại-quả-tâm +8 thiện-quả vô-nhân-tâm |
| 2- Tam-nhân đại-thiện-nghiệp bậc thấp + nhị-nhân đại-thiện-nghiệp bậc cao | 4 đại-quả-tâm không hợp với trí-tuệ | 4 đại-quả-tâm không hợp với trí-tuệ + 8 thiện-quả vô-nhân |
| 3- Nhị-nhân đại-thiện-nghiệp bậc thấp | 11suy-xét-tâm thọt xả là thiện-quả-vô-nhân-tâm | 8 thiện-quả vô-nhân-tâm |
Như vậy, dục-giới đại-thiện-nghiệp bậc cao, bậc thấp trong dục-giới đại-thiện-tâm có tầm quan trọng cho quả trong thời-kỳ tái-sinh kiếp sau (paṭisandhikāla) và trong thời-kỳ sau khi đã tái-sinh (pavattikāla) kiếp-hiện-hữu.
* Tam-nhân đại-thiện-nghiệp bậc cao cho quả trong thời-kỳ tái-sinh kiếp sau (paṭisandhikāla) có 4 đại-quả-tâm hợp với trí-tuệ, sinh làm hạng người tam-nhân, và cho quả trong thời-kỳ sau khi đã tái-sinh (pavattikāla) kiếp-hiện-hữu có 8 đại-quả-tâm và 8 thiện-quả vô-nhân-tâm, gồm có 16 quả-tâm.
* Tam-nhân đại-thiện-nghiệp bậc thấp và nhị-nhân đại-thiện-nghiệp bậc cao cao cho quả trong thời-kỳ tái-sinh kiếp sau (paṭisandhikāla) có 4 đại-quả-tâm không hợp với trí-tuệ, sinh làm hạng người nhị-nhân, và cho quả trong thời-kỳ sau khi đã tái-sinh (pavattikāla) kiếp-hiện-hữu có 4 đại-quả-tâm không hợp với trí-tuệ và 8 thiện-quả vô-nhân-tâm, gồm có 12 quả-tâm.
Như vậy, tam-nhân đại-thiện-nghiệp bậc thấp bị giảm xuống, còn nhị-nhân đại-thiện-nghiệp bậc cao được nâng lên làm cho 2 đại-thiện-nghiệp ấy tương đương với nhau, nên cho quả trong thời-kỳ tái-sinh kiếp sau (paṭi-sandhikāla) và thời-kỳ sau khi đã tái-sinh (pavattikāla) kiếp-hiện-hữu giống nhau.
Cũng đồng thời làm phước-thiện, tạo dục-giới đại-thiện-nghiệp nào giống nhau, nhưng chủ nhân của nghiệp chỉ có đức-tin nơi nghiệp và quả của nghiệp, mà không có trí-tuệ hiểu biết rõ chánh-pháp, không có phước-thiện chánh-kiến hỗ-trợ, nên đại-thiện-nghiệp ấy trở thành nhị-nhân đại-thiện-nghiệp, và sau khi đã tạo đại-thiện-nghiệp ấy xong, để cho ác-tâm phát sinh xen lẫn làm giảm tiềm năng cho quả, nên trở thành nhị-nhân đại-thiện-nghiệp bậc thấp.
Chủ-nhân sau khi chết, nhị-nhân đại-thiện-nghiệp bậc thấp có cơ-hội cho quả trong thời-kỳ tái-sinh kiếp sau (paṭisandhikāla), làm hạng người vô-nhân cõi thiện-giới (sugati-ahetukapuggala), từ khi tái sinh đầu thai làm người thuộc về hạng người đui mù, câm điếc, ngu-muội, si-mê… từ khi tái sinh đầu thai.
Cho nên, mỗi khi đã tạo dục-giới đại-thiện-nghiệp nào xong rồi, dù là tam-nhân đại-thiện-nghiệp, dù là nhị-nhân đại-thiện-nghiệp mà chủ-nhân của nghiệp ấy chỉ nên phát sinh đại-thiện-tâm hoàn toàn trong sạch hoan-hỷ mà thôi, mà không nên để cho ác-tâm phát sinh làm giảm tiềm năng cho quả của dục-giới đại-thiện-nghiệp ấy của mình.
[1] Nên tìm hiểu bộ “Nền tảng Phật-giáo” quyển V, Phước-Thiện, phần phước-thiện chánh-kiến, cùng soạn giả.