Phân Loại Về Nghiệp
Trong chương VI này trình bày về nghiệp và quả của nghiệp theo bộ Abhidhammatthasaṅgaha (Vi-Diệu-Pháp Yếu-Nghĩa) của Ngài Đại-Trưởng-lão Anuruddha trình bày trong phần Kammacatukka có 4 phần nghiệp.
Kammacatukka: 4 Phần Nghiệp:
1- Kiccacatukka: 4 loại nghiệp có phận-sự của nghiệp.
2- Pākadānapariyāyacatukka: 4 loại nghiệp cho quả của nghiệp theo tuần tự.
3- Pākakālacatukka: 4 loại nghiệp cho quả của nghiệp theo thời gian.
4- Pākaṭṭhānacatukka: 4 loại nghiệp cho quả của nghiệp theo cõi giới.
Như vậy, 4 phần nghiệp gồm có 16 loại nghiệp, mỗi loại nghiệp có tên gọi như sau:
I- Kiccacatukka: 4 loại nghiệp có phận-sự của nghiệp
1.1- Janakakamma: Sinh-quả-nghiệp là nghiệp có phận-sự cho quả trong thời kỳ tái-sinh (paṭisandhikāla) và cho quả trong thời kỳ sau khi đã tái-sinh (pavattikāla) kiếp-hiện-hữu.
1.2- Upathambhakakamma: Hỗ-trợ-nghiệp là nghiệp có phận-sự hỗ-trợ cho nghiệp khác cho quả.
1.3- Upapīḷakakamma: Hãm-hại–nghiệp là nghiệp có phận-sự hãm hại nghiệp đối nghịch.
1.4- Upaghātakakamma: Sát-hại–nghiệp là nghiệp có phận-sự sát hại nghiệp khác.
II- Pākadānapariyāyacatukka: 4 loại nghiệp cho quả của nghiệp theo tuần tự:
2.1- Garukakamma: Trọng-yếu-nghiệp là nghiệp trọng-yếu có quyền ưu tiên cho quả tái-sinh kiếp sau trước.
Nếu không có trọng-yếu-nghiệp thì cận-tử nghiệp này cho quả tái-sinh kiếp sau.
2.2- Āsannakamma: Cận-tử-nghiệp là nghiệp phát sinh trong lúc lâm chung.
Nếu không có trọng-yếu-nghiệp và cận-tử-nghiệp thì thường-hành-nghiệp này cho quả tái-sinh kiếp sau.
2.3- Āciṇṇakamma: Thường-hành-nghiệp là nghiệp thường hành hằng ngày đêm.
Nếu không có 3 loại nghiệp trên thì bình-thường-nghiệp này cho quả tái-sinh kiếp sau.
2.4- Kaṭattākamma: Bình-thường-nghiệp là nghiệp bình thường kém 3 loại nghiệp trên, hoặc nghiệp trong kiếp quá-khứ.
III- Pākakālacatukka: 4 loại nghiệp cho quả của nghiệp theo thời gian:
3.1- Diṭṭhadhammavedanīyakamma:Hiện-kiếp-quả- nghiệp là nghiệp cho quả trong kiếp hiện-tại (kiếp thứ nhất).
3.2- Upapajjavedanīyakamma: Hậu-kiếp-quả-nghiệp là nghiệp cho quả kiếp-kế-tiếp (kiếp thứ nhì).
3.3-Aparāpariyavedanīyakamma:Kiếp-kiếp-quả-nghiệp là nghiệp cho quả kiếp sau tiếp tục (kể từ kiếp thứ 3 cho đến kiếp chót của bậc Thánh-A-ra-hán, trước khi tịch diệt Niết-bàn).
3.4-Ahosikamma: Vô-hiệu-quả-nghiệp là nghiệp không còn hiệu lực cho quả của nghiệp được nữa.
IV- Pākaṭṭhānacatukka: 4 loại nghiệp cho quả của nghiệp theo cõi giới:
4.1- Akusalakamma: Bất-thiện-nghiệp (ác-nghiệp) có 12 loại nghiệp cho quả tái-sinh kiếp sau trong 4 cõi ác-giới là cõi địa-ngục, a-su-ra, ngạ-quỷ, súc-sinh.
4.2- Kāmāvacarakusalakamma: Dục-giới đại-thiện-nghiệp có 8 loại nghiệp cho quả tái-sinh kiếp sau trong 7 cõi thiện-dục-giới là cõi người và 6 cõi trời dục-giới.
4.3- Rūpāvacarakusalakamma: Sắc-giới thiện-nghiệp có 5 loại nghiệp cho quả tái-sinh trong 16 tầng trời trong cõi sắc- giới phạm-thiên.
4.4- Arūpavacarakusalakamma: Vô-sắc-giới thiện-nghiệp có 4 loại nghiệp cho quả tái-sinh trong 4 tầng trời trong cõi vô-sắc-giới phạm-thiên.
Đó là 4 phần nghiệp mà mỗi phần có 4 loại thành 16 loại nghiệp.