1.2-Trọng-YếuThiện-Nghiệp (Kusala garukakamma)
Trọng-yếu thiện-nghiệp có 2 loại:
1- Sắc-giới thiện-nghiệp (Rūpāvacarakusakakamma)
2- Vô-sắc-giới thiện-nghiệp (Arūpāvacarakusaka-
kamma)
1- Sắc-giới thiện-nghiệp (Rūpāvacarakusakakamma):
Sắc-giới thiện-nghiệp có 5 loại thiện-nghiệp, đó là tác-ý tâm-sở đồng sinh với 5 sắc-giới thiện-tâm đó là 5 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm như sau:
5 Bậc Thiền Sắc-Giới Thiện-Tâm:
1- Đệ nhất thiền sắc-giới thiện-tâm có 5 chi-thiền là hướng-tâm (vitakka), quan-sát (vicāra), hỷ (pīti), lạc (sukha), định (ekaggatā) do chế-ngự được 5 pháp-chướng-ngại (nīvaraṇa) là tham-dục (kāmacchanda), sân-hận (byāpada), buồn-chán, buồn-ngủ (thīna-middha), phóng-tâm, hối-hận (uddhacca-kukkucca), hoài-nghi (vicikicchā).
2- Đệ nhị thiền sắc-giới thiện-tâm có 4 chi-thiền là quan-sát (vicāra), hỷ (pīti), lạc (sukha), định (ekaggatā) do chế-ngự được chi-thiền hướng-tâm (vitakka).
3- Đệ tam thiền sắc-giới thiện-tâm có 3 chi-thiền là hỷ (pīti), lạc (sukha), định (ekaggatā) do chế-ngự được chi-thiền quan-sát (vicāra).
4- Đệ tứ thiền sắc-giới thiện-tâm có 2 chi-thiền là lạc (sukha), định (ekaggatā) do chế-ngự được chi-thiền hỷ (pīti).
5- Đệ ngũ thiền sắc-giới thiện-tâm có 2 chi-thiền là xả
(upekkhā), định (ekaggatā) do thay thế chi-thiền lạc (sukha) bằng chi-thiền xả (upekkhā).
Đó là 5 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm đối với hành-giả thực-hành pháp-hành thiền-định thuộc về hạng người mandapuggala có trí-tuệ bậc trung-bình.
* Đối với hành-giả thực-hành pháp-hành thiền-định, thuộc về hạng người tikkhapuggala có trí-tuệ bậc thượng sắc bén, nhanh nhẹn thì bậc thiền sắc-giới thiện-tâm chỉ có 4 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm như sau:
* 4 Bậc Thiền Sắc-Giới Thiện-Tâm:
1- Đệ nhất thiền sắc-giới thiện-tâm có 5 chi-thiền là hướng-tâm (vitakka), quan-sát (vicāra), hỷ (pīti), lạc (sukha), định (ekaggatā) do chế-ngự được 5 pháp-chướng-ngại (nīvaraṇa) là tham-dục (kāmacchanda), sân-hận (byāpada), buồn-chán, buồn-ngủ (thīna-middha), phóng-tâm, hối-hận (uddhacca-kukkucca), hoài-nnghi (vicikicchā).
2- Đệ nhị thiền sắc-giới thiện-tâm có 3 chi-thiền là hỷ (pīti), lạc (sukha), định (ekaggatā) do chế-ngự được 2 chi-thiền là hướng-tâm (vitakka) và quan-sát (vicāra).
3- Đệ tam thiền sắc-giới thiện-tâm có 2 chi-thiền là lạc (sukha), định (ekaggatā) do chế-ngự được chi-thiền hỷ (pīti).
4- Đệ tứ thiền sắc-giới thiện-tâm có 2 chi-thiền là xả (upekkhā), định (ekaggatā) do thay thế chi-thiền lạc (sukha) bằng chi-thiền xả (upekkhā).
Đó là 4 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm đối với hành-giả thuộc về hạng người tikkhapuggala có trí-tuệ bậc thượng sắc bén, nhanh nhẹn, bởi vì, sau khi chứng đắc đệ nhất thiền sắc-giới thiện-tâm, hành-giả là hạng người tikkhapuggala có khả năng thấy rõ biết rõ trạng-thái thô của 2 chi-thiền là hướng-tâm (vitakka) và quan-sát (vicāra), khi chứng đắc đệ nhị thiền sắc-giới thiện-tâm chỉ có 3 chi-thiền là hỷ (pīti), lạc (sukha), định (ekaggatā) do chế-ngự được 2 chi-thiền hướng-tâm (vitakka) và quan- sát (vicāra) cùng một lúc, nên đệ nhị thiền sắc-giới thiện-tâm chỉ có 3 chi-thiền mà thôi.
Vì vậy, bậc thiền sắc-giới thiện-tâm chỉ có 4 bậc thiền mà thôi.
* Quả Của 5 Hoặc 4 Sắc-Giới Thiện-Nghiệp:
Sắc-giới thiện-nghiệp của 5 hoặc 4 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm cho quả tương xứng là 5 hoặc 4 bậc thiền sắc-giới quả-tâm.
Nếu hành-giả có khả năng chứng đắc 5 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm từ đệ nhất thiền sắc-giới thiện-tâm cho đến đệ ngũ thiền sắc-giới thiện-tâm, và có khả năng giữ gìn và duy trì đủ 5 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm ấy cho đến lúc lâm chung.
Hành-giả sau khi chết, chỉ có đệ ngũ thiền sắc-giới thiện-nghiệp cho quả là đệ ngũ thiền sắc-giới quả-tâm làm phận-sự tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời sắc-giới đệ tứ thiền có 7 cõi, tùy theo hạng người và tùy theo năng-lực của đệ ngũ thiền sắc-giới quả-tâm ấy như sau:
– Nếu hành-giả là hạng phàm-nhân, bậc Thánh-Nhập-lưu, bậc Thánh-Nhất-lai, thì đệ ngũ thiền sắc-giới quả-tâm cho quả tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời sắc-giới Quảng-quả-thiên có tuổi thọ 500 đại-kiếp trái đất.
– Nếu hành-giả là hạng phàm-nhân, khi chứng đắc đến đệ ngũ thiền sắc-giới thiện-tâm do năng-lực tâm nhàm chán 4 danh-uẩn (thọ-uẩn, tưởng-uẩn, hành-uẩn thức-uẩn).
Hành-giả sau khi chết, thì đệ ngũ thiền sắc-giới thiện-
nghiệp không cho là đệ ngũ thiền sắc-giới quả-tâm mà nhóm sắc-pháp gọi là jīvitanavakakalāpa (nhóm sắc-pháp có sắc-mạng-chủ là thứ 9) làm phận-sự tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời sắc-giới Vô-tưởng-thiên. Vị Phạm-thiên này chỉ có nhất-uẩn là sắc-uẩn mà thôi, không có 4 danh-uẩn (thọ-uẩn, tưởng-uẩn, hành-uẩn, thức-uẩn), nghĩa là vị phạm-thiên này chỉ có thân trong tư thế ngồi hoặc tư thế nằm hoặc tư thế đứng mà thôi, không có tâm, có tuổi thọ cũng 500 đại-kiếp trái đất.
– Nếu hành-giả là bậc Thánh-Bất-lai chứng đắc đầy đủ 5 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm.
Bậc Thánh-Bất-lai sau khi chết, chỉ có đệ ngũ thiền sắc-giới quả-tâm làm phận-sự tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời sắc-giới Tịnh-cư-thiên có 5 tầng trời tùy theo năng-lực của 5 pháp-chủ (indriya) là tín-pháp-chủ, tấn-pháp-chủ, niệm-pháp-chủ, định-pháp-chủ, tuệ-pháp-chủ từ thấp đến cao như sau:
-Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời Vô-phiền-thiên do năng-lực của tín-pháp-chủ, có tuổi thọ 1.000 đại-kiếp trái đất.
– Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời Vô-nhiệt-thiên do năng-lực của tấn-pháp-chủ, có tuổi thọ 2.000 đại-kiếp trái đất.
-Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời Thiện-hiện-thiên do năng-lực của niệm-pháp-chủ, có tuổi thọ 4.000 đại-kiếp trái đất.
-Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời Thiện-kiến-thiên do năng-lực của định-pháp-chủ, có tuổi thọ 8.000 đại-kiếp trái đất.
– Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời Sắc-cứu-cánh-thiên do năng-lực của tuệ-pháp-chủ, có tuổi thọ 16.000
đại-kiếp trái đất.
Như vậy, nếu hành-giả chứng đắc đủ 5 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm, hành-giả sau khi chết, chỉ có đệ ngũ thiền sắc-giới quả-tâm cao nhất làm phận-sự tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời sắc-giới đệ tứ thiền có 7 tầng trời sắc-giới phạm-thiên mà thôi. Còn lại 4 bậc thiền sắc-giới thiện-nghiệp bậc thấp đều trở thành vô-hiệu-quả-nghiệp (ahosikamma) vĩnh viễn không còn có cơ hội cho quả được nữa.
– Nếu hành-giả có khả năng chứng đắc 4 bậc thiền sắc-giới thiện-tâm từ đệ nhất thiền sắc-giới thiện-tâm cho đến đệ tứ thiền sắc-giới thiện-tâm.
Hành-giả sau khi chết, thì chỉ có đệ tứ thiền sắc-giới quả-tâm làm phận-sự tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời sắc-giới đệ tam thiền có 3 cõi, tùy theo năng-lực của bậc thiền ấy như sau:
– Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng Thiểu-tịnh-thiên do năng-lực của 5 pháp-chủ bậc hạ, có tuổi thọ 16 đại-kiếp trái đất.
– Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng Vô-lượng-tịnh-thiên do năng-lực của 5 pháp-chủ bậc trung, có tuổi thọ 32 đại-kiếp trái đất.
– Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng Biến-tịnh-thiên do năng-lực 5 pháp-chủ bậc thượng, có tuổi thọ 64 đại-kiếp trái đất.
Còn lại 3 bậc thiền sắc-giới thiện-nghiệp bậc thấp đều trở thành vô-hiệu-quả–nghiệp (ahosikamma) vĩnh viễn không còn có cơ hội cho quả được nữa.
– Nếu hành-giả có khả năng chứng đắc 3 bậc thiền sắc
giới thiện-tâm từ đệ nhất thiền sắc-giới thiện-tâm, đệ nhị thiền sắc-giới thiện-tâm cho đến đệ tam thiền sắc-giới thiện-tâm.
Hành-giả sau khi chết, thì đệ nhị thiền sắc-giới quả-tâm và đệ tam thiền sắc-giới quả-tâm, cả 2 bậc thiền này cùng chung làm phận-sự tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời sắc-giới đệ nhị thiền có 3 cõi, tùy theo năng-lực của bậc thiền ấy như sau:
– Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng Thiểu-quang-thiên do năng-lực của 5 pháp-chủ bậc hạ, có tuổi thọ 2 đại-kiếp trái đất.
– Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng Vô-lượng-quang- Thiên do năng-lực của 5 pháp-chủ bậc trung, có tuổi thọ 4 đại-kiếp trái đất.
– Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng Quang-âm-thiên do năng-lực 5 pháp-chủ bậc thượng, có tuổi thọ 8 đại-kiếp trái đất.
Còn đệ nhất thiền sắc-giới thiện-nghiệp trở thành vô- hiệu-quả–nghiệp (ahosikamma) vĩnh viễn không còn có cơ hội cho quả được nữa.
– Nếu hành-giả có khả năng chứng đắc đệ nhất thiền sắc-giới thiện-tâm. Hành-giả sau khi chết, đệ nhất thiền sắc-giới quả-tâm làm phận-sự tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời sắc-giới đệ nhất thiền có 3 cõi, tùy theo năng- lực của bậc thiền ấy như sau:
– Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng Phạm-chúng-thiên do năng-lực 5 pháp-chủ bậc hạ, có tuổi thọ 1/3 a-tăng-kỳ kiếp trụ trái đất.
– Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng Phạm-phụ-thiên do năng-lực 5 pháp-chủ bậc trung, có tuổi thọ 1/2 a-tăng-kỳ
kiếp trụ trái đất.
– Tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng Đại-phạm-thiên do năng-lực 5 pháp-chủ bậc thượng, có tuổi thọ 1 a-tăng-kỳ kiếp trụ trái đất.
2- Vô-sắc-giới thiện-nghiệp (Arūpāvacarakusaka
kamma):
Vô-sắc-giới thiện-nghiệp có 4 loại nghiệp, đó là tác-ý tâm-sở đồng sinh với 4 vô-sắc-giới thiện-tâm là 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm.
Trường-hợp sau khi đã chứng đắc 5 bậc thiền sắc-giới
thiện-tâm xong, hành-giả tiếp tục thực-hành pháp-hành thiền-định, để chứng đắc 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm, mà mỗi bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm có mỗi đối-tượng thiền-định riêng biệt.
4 Bậc Thiền Vô-Sắc-Giới Thiện-Tâm:
1- Đệ nhất thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là không-vô-biên-xứ-thiền thiện-tâm có 2 chi-thiền là xả (upekkhā),
định (ekaggatā).
2- Đệ nhị thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là thức-vô-biên-xứ-thiền thiện-tâm có 2 chi-thiền là xả (upekkhā), định (ekaggatā).
3- Đệ tam thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là vô-sở hữu-xứ-thiền thiện-tâm có 2 chi-thiền là xả (upekkhā), định (ekaggatā).
4- Đệ tứ thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là phi-tưởng-phi-phi-tưởng-xứ-thiền thiện-tâm có 2 chi-thiền là xả (upekkhā), định (ekaggatā).
Đó là 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm đều có 2 chi-thiền là xả (upekkhā), định (ekaggatā) giống nhau, nhưng mỗi bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm chỉ có mỗi đối
-tượng thiền-định khác nhau mà thôi.
* Quả Của 4 Vô-Sắc-Giới Thiện-Nghiệp:
Vô-sắc-giới thiện-nghiệp của 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm cho quả tương xứng là 4 bậc thiền vô-sắc-giới quả-tâm.
Nếu hành-giả có khả năng chứng đắc 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm từ đệ nhất thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là không-vô-biên-xứ-thiền thiện-tâm cho đến đệ tứ thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là phi-tưởng phi-phi-
tưởng-xứ-thiền thiện-tâm.
Hành-giả sau khi chết, chỉ có đệ tứ thiền vô-sắc-giới thiện-nghiệp gọi là phi-tưởng phi-phi-tưởng-xứ-thiền thiện-nghiệp cho quả là đệ tứ thiền vô-sắc-giới quả-tâm gọi là phi-tưởng phi-phi-tưởng-xứ-thiền quả-tâm làm phận-sự tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời Phi-tưởng phi-phi-tưởng-xứ-thiên có tuổi thọ 84.000 đại-kiếp trái đất, lâu dài nhất trong tam-giới.
Còn lại 3 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-nghiệp bậc thấp đều trở thành vô-hiệu-quả–nghiệp (ahosikamma) vĩnh viễn không còn có cơ hội cho quả được nữa.
– Nếu hành-giả có khả năng chứng đắc 3 bậc thiền vô- sắc-giới thiện-tâm từ đệ nhất thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là không-vô-biên-xứ-thiền thiện-tâm cho đến đệ tam thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là vô-sở-hữu-xứ-thiền thiện-tâm.
Hành-giả sau khi chết, chỉ có đệ tam thiền vô-sắc-giới quả-tâm gọi là vô-sở-hữu-xứ-thiền quả-tâm làm phận-sự tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời Vô-sở-hữu-xứ-thiên có tuổi thọ 60.000 đại-kiếp trái đất.
Còn lại 2 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-nghiệp bậc thấp
đều trở thành vô-hiệu-quả–nghiệp (ahosikamma) vĩnh viễn không còn có cơ hội cho quả của chúng được nữa.
– Nếu hành-giả có khả năng chứng đắc 2 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm từ đệ nhất thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là không-vô-biên-xứ-thiền thiện-tâm cho đến đệ nhị thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là thức-vô-biên-xứ- thiền thiện-tâm.
Hành-giả sau khi chết, chỉ có đệ nhị thiền vô-sắc-giới
quả-tâm gọi là thức-vô-biên-xứ-thiền quả-tâm làm phận-sự tái-sinh kiếp-kế-tiếp trên tầng trời Thức-vô-biên-xứ-thiên có tuổi thọ 40.000 đại-kiếp trái đất.
Còn lại bậc thiền vô-sắc-giới thiện-nghiệp bậc thấp là không-vô-biên-xứ-thiền thiện-nghiệp trở thành vô-hiệu- quả–nghiệp (ahosikamma) vĩnh viễn không còn có cơ hội cho quả của chúng được nữa.
– Nếu hành-giả có khả năng chứng đắc đệ nhất thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là không-vô-biên-xứ-thiền thiện-tâm.
Hành-giả sau khi chết, đệ nhất thiền vô-sắc-giới quả-tâm gọi là không-vô-biên-xứ-thiền quả-tâm làm phận-sự tái-sinh kiếp-kế-tiếp trong tầng trời Không-vô-biên-xứ-thiên có tuổi thọ 20.000 đại-kiếp trái đất.