Tứ Thánh-Đế Trong Phật Giáo
Tứ Thánh-đế là sự-thật chân-lý của chư bậc Thánh-nhân chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, là chánh-pháp cốt lõi căn bản trọng yếu trong giáo pháp của chư Phật quá-khứ, Đức-Phật hiện-tại và chư Phật vị-lai.
Tứ-Thánh-Đế:
1- Dukkha ariyasacca: Khổ-Thánh-đế đó là ngũ-uẩn-chấp-thủ hoặc sắc-pháp, danh-pháp trong tam-giới.
Trong giáo pháp của Đức-Phật, tất cả mọi sắc-pháp, mọi danh-pháp trong cõi dục-giới, cõi sắc-giới, và danh-pháp trong cõi vô-sắc-giới, đúng theo sự-thật chân-lý thì chỉ có dukkha-sacca: khổ-đế mà thôi, không có pháp nào gọi là lạc-đế cả.
Tuy trong thọ tâm-sở (vedanācetasika) có sukhavedanā: thọ lạc, nhưng sukhavedanā: thọ-lạc ấy gọi là vipariṇāmadukkha: biến-chất-khổ, bởi vì thọ-lạc (sukhavedanā) sinh rồi diệt vô-thường làm biến chất, luôn luôn hành hạ, nên chỉ là khổ-đế mà thôi.
Thọ lạc dù là khổ vẫn còn dễ chịu đựng.
Như vậy, tất cả mọi sắc-pháp, mọi danh-pháp thuộc về pháp-hữu-vi đúng theo sự-thật chân-lý thì chỉ có khổ-đế mà thôi, không có lạc-đế.
Nếu có lạc (sukha) thì lạc ấy gọi là sukhavipallāsa: lạc-đảo-điên do tưởng-đảo-điên (saññāvipallāsa), tâm-đảo-điên (cittavipallāsa), tà-kiến-đảo-điên (diṭṭhivipallāsa).
Tất cả mọi sắc-pháp, mọi danh-pháp trong tam-giới thuộc về pháp-hữu-vi đều sinh rồi diệt, nên có 4 trạng-thái: trạng-thái-vô-thường, trạng-thái-khổ, trạng-thái-vô-ngã, trạng-thái-bất-tịnh, nhưng do tưởng-đảo-điên, tâm-đảo-điên, tà-kiến-đảo-điên tưởng sai, biết sai, thấy sai, chấp lầm cho rằng:
“Danh-pháp, sắc-pháp là thường, lạc, ngã, tịnh”.
Đúng theo sự-thật chân-lý thì tất cả mọi sắc-pháp, mọi danh-pháp trong tam-giới thuộc về pháp-hữu-vi chỉ là dukkhasacca: khổ-đế mà thôi, không có lạc-đế nào cả.
2- Dukkhasamudaya ariyasacca: Nhân-sinh-Khổ-Thánh-đế đó là taṇhā: tham-ái.
Tham-ái là nhân sinh khổ trong kiếp hiện-tại và kiếp vị-lai.
* Tham-ái là nhân sinh khổ trong kiếp hiện-tại
– Nếu tâm tham-ái muốn được điều gì đó, vật gì đó,.. mà không được thoả mãn như ý, thì sân-tâm phát sinh không vừa lòng, làm cho khổ-tâm.
* Nếu tâm tham-ái muốn được điều gì đó, vật gì đó … mà được thoả mãn như ý, thì tham-tâm phát sinh chấp thủ cho là của ta, cũng làm nhân phát sinh khổ-tâm như lo lắng, giữ gìn, sầu não.
Như Đức-Phật dạy câu kệ rằng:
“Taṇhāya jāyati soko,
taṇhāya jāyatī bhayaṃ.
Taṇhāya vippamuttassa,
natthi soko kuto bhayaṃ.”
Sự sầu não phát sinh do tham-ái,
Sự lo sợ phát sinh do tham-ái,
Bậc Thánh A-ra-hán diệt tham-ái,
Không còn sầu não, từ đâu có lo sợ?
* Tham-ái là nhân-sinh-khổ trong kiếp vị-lai
Tất cả mọi chúng-sinh nào hễ còn tham-ái là còn phải tái sinh kiếp-sau, các chúng-sinh ấy gồm cả 3 bậc Thánh hữu học: bậc Thánh-Nhập-lưu, bậc Thánh-Nhất-lai, bậc Thánh-Bất-lai, bởi vì 3 bậc Thánh-nhân này vẫn còn một phần tham-ái.
* Chỉ có bậc Thánh-A-ra-hán đã diệt-đoạn-tuyệt tất cả mọi tham-ái, hoàn toàn không còn tham-ái dư sót nữa mà thôi.
Chúng-sinh còn có tham-ái sau khi chết thì tham-ái dẫn dắt nghiệp cho quả tái sinh kiếp sau, kiếp sau như thế nào là hoàn toàn tuỳ thuộc vào quả của nghiệp của mỗi chúng-sinh ấy.
* Chúng-sinh ấy sau khi chết, nếu ác-nghiệp cho quả tái sinh kiếp sau thì sinh vào 1 trong 4 cõi ác-giới (địa-ngục, a-tu-la, ngạ-quỷ, súc-sinh), thuộc loại chúng-sinh nào, trong cõi nào là hoàn toàn tuỳ thuộc vào quả của ác-nghiệp của chúng-sinh ấy mà thôi.
* Chúng-sinh ấy sau khi chết, nếu dục-giới-thiện-nghiệp cho quả tái sinh kiếp sau thì sinh làm người trong cõi người hoặc làm chư thiên trong cõi trời dục-giới, được sinh trong cõi thiện-dục-giới nào là hoàn toàn tuỳ thuộc vào quả của dục-giới-thiện-nghiệp của chúng-sinh ấy mà thôi.
* Hành giả đã chứng đắc các bậc thiền-sắc-giới sau khi chết, chắc chắn sắc-giới-thiện-nghiệp cho quả tái sinh kiếp sau, sinh làm phạm thiên trong cõi trời sắc-giới, được sinh trong cõi trời sắc-giới nào là hoàn toàn tuỳ thuộc vào quả của sắc-giới-thiện-nghiệp sở đắc của hành-giả ấy mà thôi.
* Hành-giả đã chứng đắc các bậc thiền-vô-sắc-giới sau khi chết, chắc chắn vô-sắc-giới-thiện-nghiệp cho quả tái sinh kiếp sau, sinh làm phạm thiên trong cõi trời vô-sắc-giới, được sinh trong cõi trời vô-sắc-giới nào là hoàn toàn tuỳ thuộc vào quả của vô-sắc-giới-thiện-nghiệp sở đắc của hành-giả ấy mà thôi.
Ba Bậc Thánh Hữu Học (Sekha ariya)
* Bậc Thánh-Nhập-lưu sau khi chết, vĩnh viễn không bao giờ bị sa đoạ trong 4 cõi ác-giới nữa, mà chỉ có thiện-nghiệp cho quả tái sinh kiếp sau làm người trong cõi người hoặc làm chư thiên trong cõi trời dục-giới nhiều nhất 7 kiếp nữa mà thôi.
Đến kiếp thứ 7, chắc chắn sẽ trở thành bậc Thánh A-ra-hán, rồi sẽ tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân hồi trong tam-giới.
* Bậc Thánh-Nhất-lai sau khi chết, dục-giới-thiện-nghiệp cho quả tái sinh kiếp sau làm người trong cõi người hoặc làm chư thiên trong cõi trời dục-giới chỉ còn 1 kiếp nữa mà thôi.
Trong kiếp ấy chắc chắn sẽ trở thành bậc Thánh A-ra-hán, rồi sẽ tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân hồi trong tam-giới.
* Bậc Thánh-Bất-lai sau khi chết, không còn tái sinh trở lại cõi dục-giới, mà chỉ có sắc-giới-thiện-nghiệp cho quả tái sinh kiếp sau làm phạm thiên trong cõi trời sắc-giới mà thôi, được sinh trong cõi trời sắc-giới nào tuỳ theo bậc thiền sở đắc của Ngài.
Vị Thánh-Bất-lai phạm-thiên ấy chắc chắn sẽ trở thành bậc Thánh-A-ra-hán tại cõi trời sắc-giới, rồi sẽ tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân hồi trong tam-giới.
* Bậc Thánh A-ra-hán đã diệt-đoạn-tuyệt được mọi tham-ái không còn dư sót, nên ngay kiếp hiện-tại, Ngài chắc chắn sẽ tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân hồi trong tam-giới.
.
3- Dukkhanirodha ariyasacca: Diệt-Khổ-Thánh-đế đó là Niết-bàn.
Niết-bàn là pháp diệt Nhân-sinh-Khổ-Thánh-đế và cũng là pháp diệt quả Khổ-Thánh-đế.
* Diệt Nhân-Sinh-Khổ-Thánh-Đế
Hành-giả thực-hành pháp-hành-thiền-tuệ dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn, diệt-đoạn-tuyệt mọi tham-ái, mọi phiền não không còn dư sót, gọi là Phiền-não Niết-bàn (Kilesa-parinibbāna), nghĩa là mọi tham-ái, mọi phiền não đã bị diệt-đoạn-tuyệt rồi, mọi phiền não vĩnh viễn không còn phát sinh nữa.
Như vậy, Niết-bàn là pháp diệt Nhân-sinh-Khổ-Thánh-đế.
* Diệt Quả Khổ-Thánh-Đế
Chư Thánh A-ra-hán đã diệt-đoạn-tuyệt mọi tham-ái mọi phiền não không còn dư sót nữa, đến khi hết tuổi thọ tịch diệt Niết-bàn, giải thoát khổ tử sinh luân hồi trong tam-giới, gọi là Ngũ-uẩn Niết-bàn (Khandhaparinibbāna) nghĩa là sau khi tịch diệt Niết-bàn rồi, không còn tái sinh kiếp nào nữa.
Như vậy, Niết-bàn là pháp diệt quả Khổ-Thánh-đế.
4-Dukkhanirodhagaminī paṭipadā ariyasacca: Pháp-hành dẫn đến Diệt-Khổ-Thánh-đế đó là pháp-hành bát-chánh-đạo.
Bát-chánh-đạo có 8 chánh: chánh-kiến, chánh-tư-duy, chánh-ngữ, chánh-nghiệp, chánh-mạng, chánh-tinh-tấn, chánh-niệm, chánh-định, đó là 8 tâm-sở, là trí-tuệ tâm-sở, hướng-tâm tâm-sở, chánh-ngữ tâm-sở, chánh-nghiệp tâm-sở, chánh-mạng tâm-sở, tinh-tấn tâm-sở, niệm tâm-sở, nhất-tâm tâm-sở.
Bát-chánh-đạo có 8 chánh, đó là 8 tâm-sở này không đồng sinh đầy đủ trong tam-giới-tâm, nhưng khi hành-giả thực-hành pháp-hành-thiền-tuệ, đến khi chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc Thánh-đạo, Thánh-quả nào có đối-tượng Niết-bàn siêu-tam-giới, khi ấy, bát-chánh-đạo hợp đủ 8 chánh đó là 8 tâm-sở: trí-tuệ tâm-sở, hướng-tâm tâm-sở, chánh-ngữ tâm-sở, chánh-nghiệp tâm-sở, chánh-mạng tâm-sở, tinh-tấn tâm-sở, niệm tâm-sở, nhất-tâm tâm-sở đồng sinh với Thánh-đạo-tâm ấy hoàn thành xong 4 phận-sự:
– Khổ-Thánh-đế là pháp nên biết, thì Thánh-đạo-tuệ đã biết xong,
– Nhân-sinh-Khổ-Thánh-đế là pháp nên diệt, thì Thánh-đạo-tuệ đã diệt xong,
– Diệt-Khổ-Thánh-đế là pháp nên chứng ngộ, thì Thánh-đạo-tuệ đã chứng ngộ xong,
– Pháp-hành dẫn đến diệt-Khổ-Thánh-đế là pháp nên tiến hành, thì Thánh-đạo-tuệ đã tiến hành xong.
Vì vậy, bát-chánh-đạo là pháp-hành dẫn đến chứng ngộ Niết-bàn, diệt-Khổ-Thánh-đế.
Tứ Thánh-đế này là pháp nền tảng căn bản, là cốt lõi chính yếu trong giáo pháp của chư Phật Chánh-Đẳng-Giác quá-khứ, hiện-tại, vị-lai, bởi vì hành-giả thực-hành pháp-hành-thiền-tuệ, ban đầu dù có những đối-tượng-thiền-tuệ khác nhau như thân, thọ, tâm, pháp, ngũ-uẩn, 12 xứ, 18 tự-tánh (dhātu), v.v… đến giai đoạn cuối, cũng đều dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, rồi mới chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả và Niết-bàn được.
Cho nên, tứ Thánh-đế là sự-thật chân-lý mà chư bậc Thánh-nhân đã chứng ngộ, là pháp căn bản cốt yếu trong giáo pháp của chư Phật trong 3 thời quá-khứ, hiện-tại, vị-lai.
Nhân Quả Liên Quan Của Tứ Thánh-Đế
Chân-lý tứ Thánh-đế có nhân-quả liên quan với nhau:
* Khổ-Thánh-đế đó là ngũ-uẩn-chấp-thủ hoặc sắc-pháp, danh-pháp trong tam-giới, là quả của Nhân-sinh-Khổ-Thánh-đế.
* Nhân-sinh-Khổ-Thánh-đế đó là tham-ái là nhân phát sinh Khổ-Thánh-đế, tham-ái, là nhân dẫn dắt tái sinh kiếp sau (taṇhā ponobbhavikā).
* Diệt-Khổ-Thánh-đế đó là Niết-bàn không thuộc về quả của một nhân nào cả, bởi vì, Niết-bàn là pháp-vô-vi (asaṅkhatadhamma) là pháp hoàn toàn không có một nhân-duyên nào cấu tạo.
* Pháp-hành dẫn đến Diệt-Khổ-Thánh-đế đó là pháp-hành bát-chánh-đạo là pháp-hành dẫn đến chứng ngộ Niết-bàn, Diệt-Khổ-Thánh-đế.
Như vậy, pháp-hành bát-chánh-đạo là pháp-hành dẫn đến chứng ngộ Niết-bàn, Diệt-Khổ-Thánh-đế, không phải là nhân phát sinh Niết-bàn. Cho nên Niết-bàn cũng không phải là quảcủa pháp-hành bát-chánh-đạo.
Vậy, Niết-bàn chỉ là đối-tượng siêu-tam-giới của 4 Thánh-đạo-tâm, 4 Thánh-quả-tâm mà thôi.
Ví dụ nôm na rằng:
“Con đường dẫn đến kinh đô”
* Con đường ví như Bát-chánh-đạo là pháp-hành dẫn đến Diệt-Khổ-Thánh-đế.
* Kinh đô ví như Niết-bàn là pháp Diệt-Khổ-Thánh-đế.
Con đường dẫn đến kinh đô, chứ không phải là nhân phát sinh kinh đô.
Cũng như vậy, Pháp-hành dẫn đến Diệt-Khổ-Thánh-đế đó là pháp-hành bát-chánh-đạo là pháp-hành dẫn đến chứng ngộ Niết-bàn, chứ không phải là nhân phát sinh Niết-bàn.
[1] Bộ dhammapadagāthā thứ 216