Nhận xét về bất-thiện-nghiệp và đại-thiện-nghiệp cho quả
* Bất-thiện-nghiệp trong 12 bất-thiện-tâm cho quả chỉ có akusalavipākacitta: bất-thiện-quả vô-nhân-tâm có 7 quả-tâm thuộc về vô-nhân-tâm (ahetukacitta) mà thôi, bởi vì bất-thiện-nghiệp trong 12 bất-thiện-tâm đều có phóng-tâm tâm-sở (uddhaccacetasika) làm giảm năng lực cho quả của bất-thiện-nghiệp không có khả năng cho quả là hữu-nhân-tâm (sahetukacitta) được.
Vì vậy, bất-thiện-nghiệp trong 12 bất-thiện-tâm chỉ cho quả có 7 bất-thiện-quả vô-nhân-tâm thuộc về vô-nhân-tâm (ahetukacitta) mà thôi.
* Nếu đại-thiện-nghiệp trong 8 đại-thiện-tâm tạo 10 phước-thiện trải qua ba thời-kỳ tác-ý:
– Pubbacetanā: Tác-ý tâm-sở đồng sinh với đại-thiện-tâm trước khi tạo phước-thiện ấy.
– Muñcacetanā: Tác-tâm-sở đồng sinh với đại-thiện-tâm khi đang tạo phước-thiện ấy.
– Aparacetanā: Tác-ý tâm-sở đồng sinh với đại-thiện-tâm sau khi đã tạo phước-thiện ấy xong rồi.
– Người thiện tạo phước-thiện nào nếu trải qua ba thời-kỳ tác-ý tâm-sở đồng sinh với đại-thiện-tâm không trong sạch, bởi vì tham-ái, ngã-mạn, tà-kiến phát sinh xen lẫn làm cho đại-thiện-tâm bị ô nhiễm, thì phước-thiện ấy trở thành đại-thiện-nghiệp có ít năng lực. Nếu đại-thiện-nghiệp ấy có cơ hội thì cho quả có 8 thiện-quả vô-nhân-tâm.
– Người thiện tạo phước-thiện nào nếu trải qua ba thời-kỳ tác-ý tâm-sở đồng sinh với đại-thiện-tâm trong sạch, không có tham-ái, ngã-mạn, tà-kiến phát sinh xen lẫn, không làm cho đại-thiện-tâm bị ô nhiễm, thì phước-thiện ấy trở thành đại-thiện-nghiệp có nhiều năng lực. Nếu đại-thiện-nghiệp ấy có cơ hội thì cho quả có 8 đại-quả-tâm.
Cho nên, đại-thiện-nghiệp trong 8 đại-thiện-tâm cho quả có 16 quả-tâm là 8 thiện-quả vô-nhân-tâm và 8 đại-quả-tâm.
Tất cả chúng-sinh nói chung, mỗi người nói riêng trong vòng tử sinh luân-hồi trong ba giới bốn loài từ vô-thủy trải qua vô số kiếp cho đến kiếp hiện-tại này, phần thân (sắc-uẩn) thay đổi theo từng mỗi kiếp tùy theo quả của nghiệp của mỗi chúng-sinh, còn phần tâm (4 danh-uẩn) vẫn sinh rồi diệt liên tục từ kiếp này sang kiếp kia, từ vô-thủy trải qua vô số kiếp cho đến kiếp hiện-tại này, tất cả mọi đại-thiện-nghiệp và mọi bất-thiện-nghiệp (ác-nghiệp) dù nặng dù nhẹ cũng đều được tích lũy, lưu trữ ở trong tâm, không hề bị mất mát, bị thất lạc một mảy may nào cả.
* Trong kiếp hiện-tại, nếu đại-thiện-nghiệp nào có cơ hội cho quả thì nhãn-thức-tâm hợp với thọ xả nhìn thấy đối-tượng sắc tốt, đáng hài lòng, v.v… thân-thức-tâm hợp với thọ lạc xúc-giác đối-tượng xúc mềm mại đáng hài lòng, v.v…
Hoặc nếu ác-nghiệp nào có cơ hội cho quả thì nhãn-thức-tâm nhìn thấy đối-tượng sắc xấu, không đáng hài lòng, v.v… thân-thức-tâm hợp với thọ khổ xúc-giác đối-tượng xúc thô cứng, không đáng hài lòng, v.v…
