2- ĐỨC-PHẬT ĐỘC-GIÁC (Paccekabuddha)
Đức-Phật Độc-Giác là Bậc đã tự mình chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế không thầy chỉ dạy, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả, Niết-bàn, diệt tận được mọi tham-ái, mọi phiền-não không còn dư sót, trở thành bậc Thánh A-ra-hán gọi là Đức-Phật Độc-Giác.
Đức-Phật Độc-Giác không chế định ra ngôn ngữ thuyết-pháp tế độ chúng-sinh khác để chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế y theo Đức-Phật. Cho nên, gọi là Đức-Phật Độc-Giác (Paccekabuddha).
Đức-Phật Độc-Giác có thể có nhiều Vị cùng thời xuất hiện trên thế gian trong thời-kỳ không có Đức- Phật Chánh-Đẳng-Giác. Song mỗi Đức-Phật Độc-Giác đều tự mình chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế không thầy chỉ dạy.
Để trở thành Đức-Phật Độc-Giác thì Đức-Bồ-tát Độc-Giác (Paccekabodhisatta) cần phải thực-hành 20 pháp-hạnh ba-la-mật: 10 pháp-hạnh ba-la-mật bậc hạ và 10 pháp-hạnh ba-la-mật bậc trung.
Đức-Bồ-tát Độc-Giác có 3 hạng:(1)
1- Đức-Bồ-tát Độc-Giác có trí-tuệ siêu-việt,
2- Đức-Bồ-tát Độc-Giác có đức-tin siêu-việt,
3- Đức-Bồ-tát Độc-Giác có tinh-tấn siêu-việt,
* Sau khi được Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác thọ ký xác định xong rồi, Đức-Bồ-tát Độc-Giác có trí-tuệ siêu- việt cần phải thực-hành cho đầy đủ trọn vẹn 20 pháp- hạnh ba-la-mật suốt 2 a-tăng-kỳ và 100 ngàn đại-kiếp trái đất, để trở thành Đức-Phật Độc-Giác.
* Sau khi được Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác thọ ký xác định xong rồi, Đức-Bồ-tát Độc-Giác có đức-tin siêu- việt cần phải thực-hành cho đầy đủ trọn vẹn 20 pháp- hạnh ba-la-mật suốt 4 a-tăng-kỳ và 100 ngàn đại-kiếp trái đất, để trở thành Đức-Phật Độc-Giác.
* Sau khi được Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác thọ ký xác định xong rồi, Đức-Bồ-tát Độc-Giác có tinh-tấn siêu-việt cần phải thực-hành cho đầy đủ trọn vẹn 20 pháp-hạnh ba-la-mật suốt 8 a-tăng-kỳ và 100 ngàn đại- kiếp trái đất, để trở thành Đức-Phật Độc-Giác.
Đức-Bồ-tát Độc-Giác ấy sinh làm người nam trong thời-kỳ không có Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác xuất hiện trên thế gian và cũng không còn giáo-pháp của Đức-Phật.
Đức-Bồ-tát Độc Giác ấy xuất gia, tự mình thực-hành pháp-hành thiền-tuệ dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế không thầy chỉ dạy, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả, Niết-bàn, diệt tận mọi tham-ái, mọi phiền- não không còn dư sót, trở thành bậc Thánh A-ra-hán, gọi là Đức-Phật Độc-Giác, bởi vì Đức-Phật Độc-Giác không chế định ra ngôn ngữ để thuyết pháp tế độ chúng- sinh khác cùng chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế y theo Đức-Phật, nên không có chúng-sinh nào chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả, Niết-bàn, y theo Đức-Phật.
Đức-Phật Độc Giác có thể có hằng trăm Vị trong cùng một thời-kỳ, mà mỗi Đức-Phật Độc-Giác đều không có thầy chỉ dạy.
Vấn: Đức-Phật Độc-Giác không thầy chỉ dạy, tự mình đã chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, chứng đắc 4 Thánh- đạo, 4 Thánh-quả, Niết-bàn như Đức-Phật Chánh- Đẳng-Giác.
Vậy, do nhân nào mà Đức-Phật Độc-Giác không thuyết pháp tế độ chúng-sinh cùng chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế y theo Ngài được?
Đáp: Sở dĩ Đức-Phật Độc-Giác không thuyết pháp tế độ chúng-sinh cùng chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế y theo Ngài được, là vì Đức-Phật không chế định ra ngôn ngữ để thuyết pháp tế độ chúng-sinh được.
Ví dụ một cách nôm na như người câm nằm ngủ thấy một giấc mộng lành, cảm thấy sung sướng, vô cùng hoan hỷ, nhưng không thể nói cho người khác biết được.
(Còn bậc Thánh Thanh-văn-giác đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác, đã từng lắng nghe, học hỏi chánh- pháp của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác, cho nên chư bậc Thánh thanh-văn đệ-tử ấy có khả năng thuyết pháp giảng dạy, tế độ chúng-sinh cũng chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế y theo Đức-Phật, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả, Niết-bàn y theo Đức-Phật, trở thành 4 bậc Thánh thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.)
3- BẬC THÁNH THANH-VĂN-GIÁC (Sāvakabuddha)
Bậc Thánh Thanh-văn-giác là bậc Thánh Thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác, đã lắng nghe chánh-pháp trực tiếp từ Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác, hoặc các hàng Thánh Thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác, rồi thực-hành đúng theo pháp-hành thiền-tuệ, dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, y theo Đức-Phật, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả, Niết-bàn, diệt tận được mọi tham-ái, mọi phiền-não, trở thành 4 bậc Thánh Thanh-văn-giác đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.
Thánh Thanh-văn-giác có 3 hạng:
1- Bậc Thánh Tối-thượng thanh-văn-giác.
2- Bậc Thánh Đại-thanh-văn-giác.
3- Bậc Thánh Thanh-văn-giác hạng thường.
1- Bậc Thánh Tối-Thượng Thanh-Văn-Giác (Aggasāvaka)
Bậc Thánh Tối-thượng thanh-văn-giác (Aggasāvaka) là bậc Thánh đệ nhất trong hàng Thánh thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác, do Ngài đã từng phát nguyện và đã được Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác quá-khứ thọ ký.
Mỗi Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác chỉ có 2 bậc Thánh Tối-thượng thanh-văn-giác mà thôi.
– Bậc Thánh Tối-thượng thanh-văn-giác bên phải có trí-tuệ bậc nhất trong các hàng Thánh thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.
– Bậc Thánh Tối-thượng thanh-văn-giác bên trái có phép thần-thông bậc nhất trong các hàng Thánh thanh- văn đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.
Để trở thành bậc Thánh Tối-thượng thanh-văn-giác, thì vị bồ-tát Tối-thượng thanh-văn-giác (Aggasāvaka- bodhisatta)(1) cần phải phát nguyện muốn trở thành bậc Thánh Tối-thượng thanh-văn-giác bên phải có trí-tuệ bậc nhất hoặc bên trái có phép thần-thông bậc nhất, rồi được Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác thọ ký xác định thời gian sẽ là vị Thánh Tối-thượng thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác nào trong thời vị-lai.
Sau khi được Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác thọ ký xong, vị bồ-tát ấy trở thành vị bồ-tát Tối-thượng thanh- văn-giác và cần phải thực-hành đầy đủ trọn vẹn 10 pháp-hạnh ba-la-mật bậc hạ trong suốt thời gian 1 a- tăng-kỳ(1) và 100 ngàn đại-kiếp trái đất.
Đến thời-kỳ Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác ấy xuất hiện trên thế gian, vị bồ-tát Tối-thượng thanh-văn-giác ấy chắc chắn trực-tiếp đến hầu Đức-Phật Chánh-Đẳng- Giác ấy, lắng nghe chánh-pháp từ kim ngôn của Đức- Phật ấy, rồi thực-hành pháp-hành thiền-tuệ dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế y theo Đức-Phật ấy, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả, Niết-bàn, diệt tận được mọi tham-ái, mọi phiền-não không còn dư sót, trở thành bậc Thánh A-ra-hán, gọi là bậc Thánh Tối-thượng thanh-văn-giác đúng theo ý nguyện mà tiền-kiếp của vị bồ-tát ấy đã phát nguyện và đúng như Đức-Phật quá- khứ đã thọ ký.
Đức-Phật Gotama có 2 vị Thánh Tối-thượng thanh- văn-giác là:
– Ngài Đại-Trưởng-lão Sāriputta bên phải có trí-tuệ bậc nhất trong các hàng Thánh thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Gotama.
– Ngài Đại-Trưởng-lão Mahāmoggallāna bên trái có phép thần-thông bậc nhất trong các hàng Thánh thanh- văn đệ-tử của Đức-Phật Gotama.
2- Bậc Thánh Đại-Thanh-Văn-Giác (Mahāsāvaka)
Bậc Thánh Đại-thanh-văn-giác là bậc Thánh có đức- hạnh đặc biệt xuất sắc nhất trong các hàng Thánh Thanh- văn đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.
Để trở thành bậc Thánh Đại-thanh-văn-giác, thì mỗi vị Bồ-tát thanh-văn-giác cần phải phát nguyện muốn trở thành bậc Thánh Đại-thanh-văn-giác có đức-hạnh nào đặc biệt xuất sắc nhất trong hàng Thánh thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác trong thời vị-lai.
Khi vị Bồ-tát thanh-văn-giác được Đức-Phật Chánh- Đẳng-Giác thọ ký xác định thời gian và sẽ là vị Thánh Đại-thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác nào trong thời vị-lai.
Sau khi được Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác thọ ký xong, vị Bồ-tát ấy trở thành vị Bồ-tát Đại-thanh-văn- giác (mahāsāvakabodhisatta), rồi cần phải thực-hành đầy đủ trọn vẹn 10 pháp-hạnh ba-la-mật bậc hạ trong suốt thời gian 100 ngàn đại-kiếp trái đất.
Đến thời-kỳ Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác ấy xuất hiện trên thế gian, vị bồ-tát Đại-thanh-văn-giác ấy chắc chắn trực-tiếp đến hầu Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác ấy, lắng nghe chánh-pháp của Đức-Phật ấy, rồi thực-hành pháp-hành thiền-tuệ, dẫn đến chứng ngộ chân-lý tứ Thánh-đế y theo Đức-Phật ấy, chứng đắc 4 Thánh-đạo, 4 Thánh-quả, Niết-bàn, diệt tận được mọi tham-ái, mọi phiền-não không còn dư sót, trở thành bậc Thánh A-ra- hán gọi là bậc Thánh Đại-thanh-văn-giác đúng theo ý nguyện mà tiền-kiếp của vị Bồ-tát ấy đã phát nguyện và đúng như Đức-Phật quá-khứ đã thọ ký.
Đức-Phật Gotama có 80 vị Thánh Đại-thanh-văn- giác, trong số ấy có 41 vị Thánh Đại-thanh-văn-giác mà mỗi Vị có mỗi đức-hạnh đặc biệt xuất sắc nhất trong các hàng Thánh Thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Gotama.
3- Bậc Thánh Thanh-Văn-Giác Hạng Thường (Pakatisāvaka)
Bậc Thánh thanh-văn-giác hạng thường là bậc Thánh Thanh-văn-giác không có đức-hạnh nào đặc biệt xuất sắc trong các hàng Thánh Thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.
Để trở thành bậc Thánh thanh-văn-giác hạng thường này, thì vị Bồ-tát thanh-văn-giác hạng thường (pakati- sāvakabodhisatta) ấy cần phải thực-hành đầy đủ 10 pháp-hạnh ba-la-mật bậc hạ trong suốt thời gian dưới 100 ngàn đại-kiếp trái đất (con số thời gian này không nhất định).
Trong thời-kỳ Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác còn hiện hữu trên thế gian, hoặc Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác đã tịch diệt Niết-bàn rồi, nhưng giáo-pháp của Đức-Phật vẫn còn lưu truyền trên thế gian, vị Bồ-tát thanh-văn- giác hạng thường đến hầu chư Thánh thanh-văn đệ-tử của Đức-Phật, lắng nghe chánh-pháp của Đức-Phật, rồi thực-hành pháp-hành thiền-tuệ dẫn đến chứng ngộ chân- lý tứ Thánh-đế y theo Đức-Phật, chứng đắc Thánh-đạo, Thánh-quả:
* Có số chứng đắc Nhập-lưu Thánh-đạo, Nhập-lưu Thánh-quả, Niết-bàn, diệt tận được 2 loại phiền-não là tà-kiến và hoài-nghi, trở thành bậc Thánh- Nhập-lưu.
* Có số chứng đắc đến Nhất-lai Thánh-đạo, Nhất-lai Thánh-quả và Niết-bàn diệt tận được 1 loại phiền-
não là sân loại thô, trở thành bậc Thánh Nhất-lai.
* Có số chứng đắc đến Bất-lai Thánh-đạo, Bất-lai Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận được 1 loại phiền não là sân loại vi tế, trở thành bậc Thánh Bất-lai.
* Có số chứng đắc đến A-ra-hán Thánh-đạo, A-ra- hán Thánh-quả và Niết-bàn, diệt tận được 7 loại phiền- não còn lại là tham, si, ngã-mạn, phóng-tâm, buồn-chán, không biết hổ-thẹn tội-lỗi, không biết ghê-sợ tội-lỗi không còn dư sót, trở thành bậc Thánh A-ra-hán cao- thượng.
Vị Bồ-tát thanh-văn-giác trở thành bậc Thánh-nhân nào hoàn toàn tuỳ thuộc vào năng lực của 10 pháp-hạnh ba-la-mật bậc hạ và 5 pháp-chủ (indriya): tín pháp-chủ, tấn pháp-chủ, niệm pháp-chủ, định pháp-chủ, tuệ pháp- chủ của mỗi vị Bồ-tát thanh-văn-giác.
Như vậy, Buddha có nghĩa là giác ngộ chân-lý tứ Thánh-đế, có 3 bậc giác ngộ là:
– Sammāsambuddha: Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác,
– Paccekabuddha: Đức-Phật Độc-Giác,
– Sāvakabuddha: Bậc Thánh thanh-văn-Giác là đệ-tử của Đức-Phật Chánh-Đẳng-Giác.
