10 đại-thiện-nghiệp phân loại theo 3 môn

10 đại-thiện-nghiệp phân loại theo 3 môn:

* Thân đại-thiện-nghiệp là đại-thiện-nghiệp phát sinh do nương nhờ nơi thân-môn tạo 3 đại-thiện-nghiệp bằng thân:

• Đại-thiện-nghiệp tránh xa sự sát-sinh.
• Đại-thiện-nghiệp tránh xa sự trộm-cắp.
• Đại-thiện-nghiệp tránh xa sự tà-dâm.

3 thân đại-thiện-nghiệp này còn gọi 3 thân-hành- thiện (kāyasucarita).

* Khẩu đại-thiện-nghiệp là đại-thiện-nghiệp phát sinh do nương nhờ nơi khẩu-môn tạo 4 đại-thiện-nghiệp bằng khẩu:

• Đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói dối.
• Đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời chia rẽ.
• Đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời thô tục.
• Đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời vô ích.

4 khẩu đại-thiện-nghiệp này còn gọi 4 khẩu-hành- thiện (vacīsucarita).

* Ý đại-thiện-nghiệp là đại-thiện-nghiệp phát sinh do nương nhờ nơi ý-môn (không liên quan đến thân và khẩu) tạo 3 đại-thiện-nghiệp bằng ý:

• Đại-thiện-nghiệp không tham lam của cải, tài sản của người khác.
• Đại-thiện-nghiệp không thù hận người khác.
• Đại-thiện-nghiệp chánh-kiến thấy đúng, hiểu đúng theo sự thật chân lý.

3 ý đại-thiện-nghiệp này còn gọi 3 ý-hành-thiện (manosucarita).

10 đại-thiện-nghiệp hoặc 10 pháp-hành-thiện này trong 8 dục-giới đại-thiện-tâm, nên gọi là 10 dục-giới đại-thiện-nghiệp đó là pháp của con người (manussa-dhamma). Con người thật sự có đầy đủ 10 dục-giới đại-thiện-nghiệp hoặc 10 pháp-hành-thiện này .

Chi-pháp của 10 dục-giới đại-thiện-nghiệp

* Chi-pháp của 3 thân đại-thiện-nghiệp hoặc 3 thân-hành-thiện có 2 pháp là:

• Sammākammantacetasika: Chánh-nghiệp tâm-sở.
• Sammā-ājīvacetasika: Chánh-mạng tâm-sở.

* Chi-pháp của 4 khẩu đại-thiện-nghiệp hoặc 4 khẩu- hành-thiện có 2 pháp là:

• Sammāvācācetasika: Chánh-ngữ tâm-sở.
• Sammā-ājīvacetasika: Chánh-mạng tâm-sở.

* Chi-pháp của 3 ý đại-thiện-nghiệp hoặc 3 ý-hành-thiện có 3 pháp là:

• Chi-pháp của ý đại-thiện-nghiệp không tham lam hoặc ý-hành-thiện không tham lam là alobhacetasika: vô tham tâm-sở.

• Chi-pháp của ý đại-thiện-nghiệp không thù hận hoặc ý-hành-thiện không thù hận là adosacetasika: vô-sân tâm-sở.

• Chi-pháp của ý đại-thiện-nghiệp chánh-kiến hoặc ý- hành-thiện chánh-kiến là paññācetasika: trí-tuệ tâm-sở.

Danh từ gọi thân đại-thiện-nghiệp, khẩu đại-thiện-nghiệp:

– Thân đại-thiện-nghiệp có 3 loại là đại-thiện-nghiệp tránh xa sự sát-sinh, đại-thiện-nghiệp tránh xa sự trộm-cắp, đại-thiện-nghiệp tránh xa sự tà-dâm.

– Khẩu đại-thiện-nghiệp có 4 loại là đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói dối, đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời chia rẽ, đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời thô tục, đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời vô ích.

Thật ra, 3 thân đại-thiện-nghiệp, 4 khẩu đại-thiện-nghiệp này phần nhiều phát sinh trong tâm, mà không liên quan trực tiếp đến thân-môn và khẩu-môn. Bởi vì, 2 loại đại-thiện-nghiệp này phát sinh do tác-ý đại-thiện-tâm tránh xa 3 thân ác-nghiệp, tránh xa 4 khẩu ác-nghiệp. Do đó, gọi là 3 thân đại-thiện-nghiệp hoặc 3 thân-hành-thiện, 4 khẩu đại-thiện-nghiệp hoặc 4 khẩu- hành-thiện.

* Thân ác-nghiệp khác với thân đại-thiện-nghiệp như thế nào?

* Khẩu ác-nghiệp khác với khẩu đại-thiện-nghiệp như thế nào?

* Thân ác-nghiệp có 3 loại là ác-nghiệp sát-sinh, ác-nghiệp trộm-cắp, ác-nghiệp tà-dâm. 3 loại ác-nghiệp này phát sinh do nương nhờ phần nhiều nơi thân-môn hành động, khác với thân đại-thiện-nghiệp có 3 loại là đại-thiện-nghiệp tránh xa sự sát-sinh, đại-thiện-nghiệp tránh xa sự trộm-cắp, đại-thiện-nghiệp tránh xa sự tà-dâm. 3 loại đại-thiện-nghiệp này phát sinh do nương nhờ nơi tâm mà không liên quan trực tiếp đến thân-môn.

Đó là điều khác biệt giữa thân ác-nghiệp và thân đại-thiện-nghiệp.

* Khẩu ác-nghiệp có 4 loại là ác-nghiệp nói dối, ác-nghiệp nói lời chia rẽ, ác-nghiệp nói lời thô tục, ác-nghiệp nói lời vô ích. 4 loại ác-nghiệp này phát sinh do nương nhờ phần nhiều nơi khẩu-môn nói lời, khác với khẩu đại-thiện-nghiệp có 4 loại là đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói dối, đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời chia rẽ, đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời thô tục, đại-thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời vô ích. 4 loại thiện-nghiệp này phát sinh do nương nhờ nơi tâm mà không liên quan trực tiếp đến khẩu-môn.

Đó là điều khác biệt giữa khẩu ác-nghiệp và khẩu đại-thiện-nghiệp.

* Có trường hợp nào thân đại-thiện-nghiệp, khẩu đại-thiện-nghiệp liên quan trực tiếp với thân-môn hành động, khẩu-môn nói lời hay không?

Tuy thân đại-thiện-nghiệp, khẩu đại-thiện-nghiệp được phát sinh phần nhiều do nương nhờ nơi tâm, nhưng cũng có những trường hợp thân đại-thiện-nghiệp, khẩu đại-thiện-nghiệp được phát sinh do nương nhờ, liên quan trực tiếp đến thân-môn hành động, khẩu-môn nói lời trong những trường hợp như sau:

* Thân đại-thiện-nghiệp tránh xa sự sát-sinh:

Một người cận-sự-nữ tự mình làm món đồ ăn. Khi bắt con cá lên làm thịt, thấy con cá còn cử động chưa chết, người cận-sự-nữ bắt con cá ấy thả xuống sông, hồ. Đó là thân đại-thiện-nghiệp tránh xa sự sát-sinh liên quan trực tiếp đến thân.

* Tích tiền kiếp của bà Chánh-cung Hoàng-hậu Sujātā^([1]) sinh làm con cò giữ gìn ngũ-giới.

Một hôm, con cò đi kiếm ăn, nhìn thấy một con cá nằm trên bãi sông, đưa mỏ kẹp con cá thì con cá liền vẫy vùng. Con cò biết con cá còn sống, chưa chết nên kẹp nhẹ con cá đem xuống bỏ dưới nước cho nó bơi đi nơi khác, v.v… Đó là trường hợp thân đại-thiện-nghiệp tránh xa sự sát-sinh được phát sinh do nương nhờ nơi thân-môn, liên quan đến thân-môn hành động.

* Thân đại-thiện-nghiệp tránh xa sự trộm-cắp:

Một người cận-sự-nam đi trên đường bắt gặp một gói tiền mà người đã đánh rơi. Người cận-sự-nam ấy nhặt lên, thấy một số tiền khá lớn, đem gói tiền đến trao trạm công an, nhờ ra thông báo để chủ-nhân đến nhận lại gói tiền, v.v…Đó là trường hợp thân đại-thiện-nghiệp tránh xa sự trộm-cắp được phát sinh do nương nhờ nơi thân- môn, liên quan đến thân-môn hành động.

* Thân thiện-nghiệp tránh xa sự tà-dâm:

Một cô gái đã từng là kỹ-nữ. Về sau, cô ấy đã nhận lời hứa hôn với một người con trai, hai người chờ làm lễ thành hôn. Một hôm, cô gái này gặp lại một người đàn ông mà cô đã từng phục vụ, nhưng lần này cô chỉ tiếp đón người đàn ông ấy như một người khách đến thăm viếng mà thôi. Đó là trường hợp thân đại-thiện-nghiệp tránh xa sự tà-dâm phát sinh do nương nhờ nơi thân-môn, liên quan đến thân-môn hành động. Trường hợp thân đại-thiện-nghiệp này được phát sinh do nương nhờ nơi thân-môn, liên quan đến thân-môn hành động, có chi-pháp là chánh-nghiệp tâm-sở, chánh- mạng tâm-sở tùy theo mỗi đối tượng của chúng.

*Khẩu thiện-nghiệp tránh xa sự nói dối:

Một người đàn ông có thói quen nghề nghiệp hay nói dối người khác. Về sau, người đàn ông ấy gặp bậc thiện- trí trong Phật-giáo, lắng nghe chánh-pháp của bậc thiện- trí, phát sinh đức tin trong sạch nơi Tam-bảo, nhận thức thấy rõ, biết rõ rằng nói dối là điều tội lỗi, là ác-nghiệp đáng sợ. Người đàn ông ấy kính xin Ngài thọ phép quy y Tam-bảo và thọ trì ngũ-giới, trở thành cận-sự-nam. Từ đó về sau, người cận-sự-nam ấy giữ gìn ngũ giới cho được trong sạch và trọn vẹn, trong đó có điều giới tránh xa sự nói dối, chỉ nói lời chân thật.

* Khẩu thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời chia rẽ:

Một người đàn bà vốn có tính hay ganh tỵ. Khi nhìn thấy một người đàn ông và một người đàn bà thân thiết với nhau, người đàn bà ấy phát sinh tâm ganh tỵ nên tìm đến gặp người đàn ông kia để nói lời chia rẽ, rồi tìm đến người đàn bà cũng để nói lời chia rẽ, cốt làm cho người đàn ông và người đàn bà kia ngờ vực lẫn nhau rồi ghét bỏ nhau, chia tay nhau. Về sau, người đàn bà tính hay ganh tỵ có duyên lành gặp bậc thiện-trí trong Phật-giáo, phát sinh đức tin trong sạch nơi Tam-bảo, nhận thức thấy rõ, biết rõ rằng nói lời chia rẽ là điều tội lỗi, là ác-nghiệp đáng sợ, bởi vì quả của ác-nghiệp ấy có hại trong kiếp-hiện-tại và cho nhiều kiếp trong vị lai. Người đàn bà ấy kính xin Ngài thọ phép quy y Tam- bảo và thọ trì bát-giới ājīvaṭṭhamakasīla,⁽¹⁾ trở thành cận-sự-nữ. Từ đó về sau, người cận-sự-nữ ấy giữ gìn bát-giới ājīvaṭṭhamakasīla cho được trong sạch và trọn vẹn, trong đó có điều giới tránh xa sự nói lời chia rẽ, chỉ nói lời hòa hợp đối với mọi người.

* Khẩu thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời thô tục:

Một người đàn bà vốn có tính hay nói lời thô tục người khác mỗi khi nổi cơn giận dữ. Một hôm, có duyên lành gặp bậc thiện-trí trong Phật-giáo, phát sinh đức tin trong sạch nơi Tam-bảo, nhận thức thấy rõ, biết rõ rằng nói lời thô tục (chửi rủa, mắng nhiếc) là điều tội lỗi, là ác-nghiệp đáng sợ, bởi vì quả của ác-nghiệp ấy có hại trong kiếp-hiện-tại và cho nhiều kiếp trong vị lai. Người đàn bà ấy kính xin Ngài thọ phép quy y Tam- bảo và thọ trì bát-giới ājīvaṭṭhamakasīla, trở thành cận-sự-nữ. Từ đó về sau, người cận-sự-nữ ấy giữ gìn bát-giới ājīvaṭṭhamakasīla cho được trong sạch và trọn vẹn, trong đó có điều giới tránh xa sự nói lời thô tục (chửi rủa, mắng nhiếc), chỉ nói lời dịu ngọt, nghe êm tai.

* Khẩu thiện-nghiệp tránh xa sự nói lời vô ích:

Một người đàn ông vốn có tính hay nói lời vô ích nhảm nhí, hoang đường,… làm cho người nghe mất thời gian mà không đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an lạc nào cả. Một hôm, có duyên lành gặp bậc thiện-trí trong Phật-giáo, lắng nghe chánh pháp của bậc thiện-trí, phát sinh đức tin trong sạch nơi Tam-bảo, nhận thức thấy rõ, biết rõ rằng nói lời vô ích là điều tội lỗi, là ác-nghiệp đáng sợ, bởi vì, quả của ác-nghiệp ấy có hại trong kiếp-hiện-tại và cho nhiều kiếp trong vị lai. Người đàn ông ấy kính xin Ngài thọ phép quy y Tam- Bảo và thọ trì bát-giới ājīvaṭṭhamakasīla, trở thành cận-sự-nam. Từ đó về sau, người cận-sự-nam ấy giữ gìn bát-giới ājīvaṭṭhamakasīla cho được trong sạch và trọn vẹn, trong đó có điều giới tránh xa sự nói lời vô ích, chỉ nói lời hữu ích đem lại sự lợi ích, sự tiến hóa, sự an lạc cho người nghe. Đó là những trường hợp khẩu đại-thiện-nghiệp được phát sinh do nương nhờ nơi khẩu-môn, liên quan đến khẩu-môn nói lời, có chi-pháp là chánh-ngữ tâm-sở, chánh-mạng tâm-sở tùy theo mỗi đối tượng của chúng.

Như vậy, thân đại-thiện-nghiệp có 3 loại, khẩu đại-thiện-nghiệp có 4 loại. 7 loại đại-thiện-nghiệp này khi thì có thể phát sinh trong tâm, không nương nhờ nơi thân-môn, khẩu-môn, không liên quan trực tiếp đến thân-môn, khẩu-môn; khi thì 7 loại đại-thiện-nghiệp này phát sinh do nương nhờ nơi thân-môn, khẩu-môn, liên quan trực tiếp đến thân-môn, khẩu-môn, như đã trình bày.

* Vậy phân biệt thân đại-thiện-nghiệp, khẩu đại-thiện-nghiệp khi phát sinh trong tâm và thân đại-thiện-nghiệp, khẩu đại-thiện-nghiệp khi phát sinh do nương nhờ nơi thân-môn, nơi khẩu-môn như thế nào?

Để phân biệt thân đại-thiện-nghiệp, khẩu đại-thiện-nghiệp khi phát sinh trong tâm và khi phát sinh do nương nhờ nơi thân-môn, nơi khẩu-môn, thì phải căn cứ theo chi-pháp.

– Nếu chi-pháp chỉ là tác-ý tâm-sở (cetanācetasika) thì thân đại-thiện-nghiệp, khẩu đại-thiện-nghiệp ấy phát sinh trong tâm, không liên quan trực tiếp đến thân-môn, khẩu-môn.

– Nếu chi-pháp là chánh-nghiệp tâm-sở (sammākam-mantacetasika),chánh-ngữ tâm-sở (sammāvācācetasika), chánh-mạng tâm-sở (sammā-ājīvacetasika), thì thân đại-thiện-nghiệp, khẩu đại-thiện-nghiệp ấy phát sinh do nương nhờ nơi thân-môn hành động, nơi khẩu-môn nói lời, liên quan trực tiếp đến thân-môn, nơi khẩu-môn.

[1] Bà Sujātā là Chánh-cung Hoàng-hậu của Đức-vua-trời Sakka trên cõi trời cõi trời Tam-thập tam-thiên.

1 Xem quyển “Pháp–Hành-Giới” trong bộ Nền Tảng Phật-Giáo cùng soạn giả.