2- Dosamūlacitta Tâm có nhân sân (dosa-hetu), hoặc tâm có sân tâm-sở (dosacetasika) nhiều năng lực dẫn dắt các tâm-sở đồng sinh với tâm ấy, nên gọi là sân-tâm (dosacitta).

Sân-tâm (dosacitta) này có sân tâm-sở đứng đầu dắt dẫn các tâm-sở đồng sinh theo mình. Sân tâm-sở (dosacetasika) có 4 pháp riêng biệt lakkhaṇādicatuka:

1- Caṇḍikalakkhaṇo có trạng-thái hung dữ,

2- Nissayadahanaraso có phận sự làm nóng nảy thiêu đốt trong tâm của mình và người khác,

3- Dūsanapaccuṭṭhāno gây tai hại đến đối-tượng là quả hiện hữu,

4- Āghātavatthupadaṭṭhāno có đối-tượng hận thù là nhân-duyên gần phát sinh sân-tâm.

 

Dosacitta: Sân-tâm phát sinh do nương nhờ 3 pháp là domanassa: thọ ưu, paṭigha: hận thù, saṅkhāra: tác-động, nên sân-tâm phân chia ra làm 2 tâm như sau:

1- Domanassasahagataṃ paṭighasampayuttaṃ asaṅkhārikaṃ,  

Sân-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ ưu, hợp với hận, không cần tác-động,

2- Domanassasahagataṃ paṭighasampayuttaṃ sasaṅkhārikaṃ,  

Sân-tâm thứ nhì đồng sinh với thọ ưu, hợp với hận, cần tác-động.

 

Giải Nghĩa Từ Pāḷi Trong 2 Sân-Tâm

Domanassasahagata: Domanassa+sahagata:

* Domanassa: Thọ ưu: Sân-tâm tiếp xúc với đối-tượng xấu, cảm nhận nỗi khổ tâm, nên phát sinh thọ ưu

– Sahagata: đồng sinh với

– Domanassasahagataṃ: đồng sinh với thọ ưu,

* Paṭighasampayutta: paṭigha+sampayutta:

– paṭigha: hận thù,

– sampayutta: hợp với        

– paṭighasampayuttaṃ: hợp với hận

* Asaṅkhārikaṃ: không cần tác-động

* Sasaṅkhārikaṃ: cần tác-động.

 

Dosacitta: Sân-tâm có 2 tâm:

1- Sân-tâm đồng sinh với thọ ưu, hợp với hận, không cần tác-động,

2- Sân-tâm đồng sinh với thọ ưu, hợp với hận, cần tác-động.

 

* Nhân Phát Sinh 2 Sân-Tâm

2 sân-tâm phát sinh do 5 nhân:

1- Dosajjhāsayatā: Người có tính hay sân hận,

2- Agambhīrapakatitā: Thói quen không suy xét sâu sắc, không tế nhị,

3- Appassutatā: Người có ít học hỏi, kém hiểu biết trong các thiện-pháp,

4- Aniṭṭhārammaṇasamāyogo: Tiếp xúc với đối-tượng xấu không hài lòng,

5- Āghātavatthusamāyogo: Tiếp xúc với đối-tượng hận thù với mình, hoặc người thân của mình.

 

Giảng Giải Về 2 Sân-Tâm

Do nguyên nhân nào gọi là sân-tâm?

Tâm nàonhân sân (dosahetu), hoặc có sân tâm-sở (dosacetasika) nhiều năng lực dắt dẫn các tâm-sở đồng sinh với tâm ấy biết đối-tượng xấu, phát sinh khổ tâm, gọi tâm ấy là sân-tâm (dosacitta)

Sân-tâm có nhân sân (dosahetu) chắc chắn cũng có nhân si (mohahetu) hoặc có sân tâm-sở (dosacetasika) chắc chắn có si tâm-sở (moha-cetasika) che phủ thật-tánh của đối-tượng, nên sân-tâm mù quáng gây tai hại đối-tượng.

Dosacitta (Sân-tâm) phát sinh do nương nhờ 3 pháp căn bản:

1- Vedanā (Thọ tâm-sở) đó là domanassa-vedanā: thọ ưu. Domanassasahagataṃ: đồng sinh với thọ ưu,

2- Paṭigha: Sân hận đó là sân tâm-sở, paṭighasampayutta: hợp với hận.

3- Saṅkhārika (tác-động) đó là asaṅkhārika không cần tác-động, sasaṅkhārika cần tác-động.

Cho nên, sân-tâm phân chia ra làm 2 loại.

 

* Domanassasahagata: đồng sinh với thọ ưu:

Khi 2 sân-tâm biết đối-tượng xấu, cảm nhận nỗi khổ tâm khó chịu, nóng nảy, sầu não, v.v… đó là domanassa: thọ ưu thuộc về vedanācetasika:thọ tâm-sở. Vedanā có 5 loại:

1- Dukkhavedanā: Thọ khổ,

2- Sukhavedanā: Thọ lạc,

3- Somanassavedanā: Thọ hỷ,

4- Domanassavedanā: Thọ ưu,

5- Upekkhāvedanā: Thọ xả.

 

* Domanassavedanā: Thọ ưu này chỉ đồng sinh với 2 sân-tâm mà thôi, không đồng sinh với tâm nào khác cả. Cho nên, khi nào sân-tâm phát sinh thì khi ấy chắc chắn có domanassavedanā: thọ ưu đồng sinh.

Vì vậy, gọi là domanassasahagata: đồng sinh với thọ ưu.

 

* Paṭighasampayutta: hợp với hận:

Khi 2 sân-tâm hợp với hận nghĩa là khi sân-tâm tiếp xúc với đối-tượng xấu thì paṭigha sân hận, khổ tâm khó chịu gây tai hại, phá hoại đối-tượng xấu ấy, paṭigha này là dosacetasika: sân tâm-sở luôn luôn chỉ đồng sinh với domanassavedanā mà thôi, không đồng sinh với vedanā nào khác.

 

Domanassa và paṭigha có 2 tính chất thật-tánh khác nhau như sau:

* Domanassa là 1 trong 5 loại vedanā thuộc về vedanācetasika: thọ tâm-sở là vedanākkhandha: thọ-uẩn thụ hưởng đối-tượng xấu, cảm nhận nỗi khổ tâm,

* Paṭigha đó là dosacetasika thuộc về trong saṅkhārakkhandha: hành-uẩn gây tai hại, phá hoại đối-tượng xấu ấy.

Domanassa và paṭigha tuy có 2 tính chất thật-tánh khác nhau, nhưng do năng lực của dosa-cittuppāda các tâm-sở đồng sinh với sân-tâm, cho nên khi sân-tâm phát sinh thì ắt có domanassa và paṭigha luôn luôn đồng sinh với sân-tâm ấy.

 

* Asaṅkhārika không cần tác-động:

Khi sân-tâm tiếp xúc với đối-tượng xấu, quá bực tức, sân hận paṭigha có năng lực mạnh, sân-tâm tự mình phát sinh với asaṅkhārika không cần tác-động.

Cho nên, sân-tâm này có năng lực mạnh, ác-nghiệp của sân-tâm này rất nặng

 

* Sasaṅkhārika cần tác-động:

Khi sân-tâm tiếp xúc với đối-tượng xấu, sân hận paṭigha có năng lực yếu, khi có người khác đến tác-động, nên sân-tâm mới phát sinh với sasaṅkhārika cần tác-động.

Cho nên, sân-tâm này có năng lực yếu, ác-nghiệp của sân-tâm này nhẹ.

 

* Nguyên Nhân Gần Để Phát Sinh Sân-Tâm:

Nguyên nhân gần để phát sinh 2 sân-tâm đó là aniṭṭhārammaṇa: đối-tượng xấu và āghāta-vatthu: đối-tượng hận thù.

 

Āghātavatthu: Đối-tượng hận thù có 10:

1- Hận thù do nghĩ rằng: người ấy đã từng gây tai hại cho ta,

2- Hận thù do nghĩ rằng: người ấy đang gây tai hại cho ta,

3- Hận thù do nghĩ rằng: người ấy sẽ gây tai hại cho ta,

4- Hận thù do nghĩ rằng: người ấy đã từng gây tai hại cho người thân yêu của ta,

5- Hận thù do nghĩ rằng: người ấy đang gây tai hại cho người thân yêu của ta,

6- Hận thù do nghĩ rằng: người ấy sẽ gây tai hại cho người thân yêu của ta,  

7- Hận thù do nghĩ rằng: người ấy đã từng làm lợi ích cho kẻ thù của ta,

8- Hận thù do nghĩ rằng: người ấy đang làm   lợi ích cho kẻ thù của ta,

9- Hận thù do nghĩ rằng: người ấy sẽ làm lợi ích cho kẻ thù của ta,

10- Hận thù do gặp phải rủi như vấp ngã đau, đạp gai đâm vào bàn chân đau, v.v…

 

Quả Của Sân-Tâm

Sân-tâm (dosacitta) là tâm có nhân sân (dosahetu) gây tai hại, phá hoại đối-tượng xấu, cảm nhận nỗi khổ tâm.

Cho nên, sân-tâm phát sinh làm cho khổ tâm, có thể ảnh hưởng làm cho khổ thân đối với các hạng phàm nhân trong kiếp-hiện-tại.  

Tác-ý tâm-sở đồng sinh với sân-tâm là ác-nghiệp nếu có cơ hội cho quả tái sinh kiếp sau thì sinh trong cõi địa-ngục, sinh trong cõi địa-ngục nào tuỳ theo năng lực của sân-tâm của chúng-sinh ấy.

 

Nhận Xét Về 2 Sân-Tâm

Sân-tâm có 2 tâm:

* Sân-tâm thứ nhất đồng sinh với thọ ưu, hợp với hận, không cần tác-động,

* Sân-tâm thứ nhì đồng sinh với thọ ưu, hợp với hận, cần tác-động.

* Tâm-sở đồng sinh với sân-tâm thứ nhất có 20 tâm-sở, trong 20 tâm-sở này có tác-ý tâm-sở (cetanācetasika) gọi là ác-nghiệp, cho nên ác-nghiệp này thuộc về ác-nghiệp nặng nhất, bởi vì sân-tâm này đồng sinh với thọ ưu, hợp với hận, không cần tác-động, có năng lực mạnh.

* Tâm-sở đồng sinh với sân-tâm thứ nhì có 22 tâm-sở có 2 tâm-sở thina: buồn-chán và middha: buồn-ngủ, nên làm sân-tâm có năng lực yếu. Trong 22 tâm-sở này có tác-ý tâm-sở (cetanā-cetasika) gọi là ác-nghiệp. Ác-nghiệp này thuộc về ác-nghiệp nhẹ nhất, bởi vì sân-tâm này đồng sinh với thọ ưu, hợp với hận, cần tác-động, có năng lực yếu.

Trình bày 2 sân-tâm tiếp theo sau 8 tham-tâm bởi vì tham-tâm là nhân, sân-tâm là quả, nếu không có tham-tâm thì chắc chắn cũng không có sân-tâm.

Thật vậy, bậc Thánh-Bất-lai diệt-đoạn-tuyệt được tham-ái trong 5 đối-tượng sắc, thanh, hương, vị, xúc trong cõi dục-giới, cũng đồng thời diệt-đoạn-tuyệt được 2 sân-tâm không còn dư sót nữa.

Bậc Thánh-Bất-lai chỉ còn tham-ái trong các bậc thiền sắc-giới, vô-sắc-giới, cõi trời sắc-giới (cõi trời vô-sắc-giới) mà thôi. Cho nên bậc Thánh-

Bất-lai không trở lại tái sinh kiếp sau trong cõi dục-giới, mà chỉ tái sinh kiếp sau trên cõi trời sắc-giới mà thôi, rồi sẽ trở thành bậc Thánh-A-ra-hán sẽ tịch diệt Niết-bàn tại cõi trời sắc-giới, giải thoát khổ tử sinh luân hồi trong tam giới.  

Bất thiện tâm - Tham
Bất thiện tâm - Si

Nền Tảng Phật Giáo

Phước thiện pháp thí thanh cao này của mỗi người chúng con, xin làm duyên lành dẫn dắt mỗi người chúng con đến chứng đắc Arahán Thánh Đạo - Arahán Thánh Quả và Niết Bàn, diệt đoạn tuyệt mọi phiền não trầm luân, giải thoát khổ tử sinh luân hồi trong ba giới bốn loài.

Nền Tảng Phật Giáo has 640 posts and counting. See all posts by Nền Tảng Phật Giáo

Nền Tảng Phật Giáo

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *