4- Arūpāvacarakusalakamma: Vô-sắc-giới thiện-nghiệp
Phần sắc-giới thiện-nghiệp và quả của sắc-giới thiện-nghiệp đã giải thích xong, tiếp theo giải thích vô-sắc-giới thiện-nghiệp và quả của vô-sắc-giới thiện-nghiệp.
Trong quyển sách này chỉ trình bày, giải thích nghiệp và quả của nghiệp, cho nên, phần vô-sắc-giới thiện-nghiệp này không trình bày phương pháp thực-hành pháp-hành thiền-định dẫn đến chứng đắc 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm,([1]) mà chỉ trình bày, giải thích về vô–sắc-giới thiện-nghiệp và quả của vô-sắc-giới thiện-nghiệp mà thôi.
Vô-sắc-giới thiện-nghiệp
Vô-sắc-giới thiện-nghiệp đó là tác-ý tâm-sở (cetanā-cetasika) đồng sinh với 4 vô-sắc-giới thiện-tâm, cho nên vô–sắc-giới thiện-nghiệp có 4 loại thiện-nghiệp thuộc về ý thiện-nghiệp.
4 vô-sắc-giới thiện-tâm đó là 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm phát sinh do nương nhờ nơi 4 đề-mục thiền-định vô-sắc-giới .
4 đề-mục thiền-định vô-sắc-giới (Āruppa)
Đề-mục thiền-định vô-sắc-giới có 4 đề-mục, mà mỗi đề-mục thiền-định vô-sắc-giới chỉ có khả năng dẫn đến chứng đắc mỗi bậc thiền vô-sắc-giới riêng biệt mà thôi.
- Đề-mục thiền-định vô-sắc-giới thứ nhất gọi là ākāsapaññatti: hư-không chế-định.
- Đề-mục thiền-định vô-sắc-giới thứ nhì gọi là paṭhamāruppaviññaṇa:đệ nhất thiền vô-sắc-giới.
- Đề-mục thiền-định vô-sắc-giới thứ ba gọi là natthibhāvapaññatti: không còn gì chế-định.
- Đề-mục thiền-định vô-sắc-giới thứ tư gọi là tatiyāruppaviññaṇa: đệ tam thiền vô-sắc-giới.
* Sau khi đã chứng đắc đệ ngũ thiền sắc-giới thiện-tâm hành-giả có ý nguyện tiếp tục chứng đắc 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm. Hành-giả có 2 nhóm, mà mỗi nhóm có quan niệm suy xét khác nhau:
* Nhóm thứ nhất trong thời-kỳ không có Phật-giáo trên thế gian, những hành-giả sau khi đã chứng đắc đệ ngũ thiền sắc-giới thiện-tâm suy xét rằng:
“ Các thứ bệnh hoạn ốm đau đều phát sinh do từ sắc thân này, sự đói khát cũng phát sinh từ sắc thân này, thậm chí sự tranh giành lẫn nhau cũng phát sinh từ sắc thân này cả.
Vả lại, sắc thân này vốn sinh từ máu huyết của mẹ cha, ô trọc (trược) đáng ghê tởm. Còn cõi trời vô-sắc-giới, chư phạm-thiên không có sắc thân, chỉ có tâm mà thôi, nên mọi sự khổ thân hoàn toàn không có, cho nên chỉ có tâm an-lạc mà thôi.”
Do suy xét như vậy, nên hành-giả phát sinh tâm nhàm chán sắc thân này, chỉ mong muốn được tái-sinh kiếp sau trên cõi trời vô-sắc-giới, không có sắc-thân, chỉ có tâm mà thôi.
* Nhóm thứ nhì trong thời-kỳ có Phật-giáo trên thế gian, những hành-giả sau khi đã chứng đắc đệ ngũ thiền sắc-giới thiện-tâm suy xét rằng:
“Định-tâm (ekaggatā) trong đệ ngũ thiền sắc-giới
thiện-tâm có ít năng lực, còn định-tâm trong 4 bậc thiền vô-sắc-giới có nhiều năng lực và vô cùng vi tế, có khả năng luyện phép thần-thông (abhiññā) được, hoặc nếu là bậc Thánh-Bất-lai hoặc bậc Thánh-A-ra-hán có khả năng nhập diệt-thọ-tưởng (nirodhasamāpatti) được.
Do suy xét như vậy, nên hành-giả tiếp tục cố gắng tinh-tấn thực-hành 4 đề-mục thiền-định vô-sắc-giới dẫn đến chứng đắc 4 bậc thiền vô-sắc-giới thiện-tâm.
4 Bậc Thiền Vô-Sắc-Giới Thiện-Tâm
- Để chứng đắc đệ nhất thiền vô-sắc-giới gọi là ākāsānañcāyatanakusalacitta: không-vô-biên-xứ-thiện-tâm, hành-giả cả 2 nhóm đều có phương pháp thực-hành giống nhau, hành-giả hướng tâm đến đề-mục thiền-định vô-sắc-giới thứ nhất gọi là ākāsapaññatti: hư-không chế-định, dẫn đến chứng đắc đệ nhất thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là ākāsānañcāyatanakusalacitta: không-vô-biên-xứ-thiện-tâm có 2 chi-thiền là upekkhā và ekaggatā.
- Để chứng đắc đệ nhị thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là viññānañcāyatanakusalacitta: thức-vô-biên-xứ-thiện-tâm, hành-giả thực-hành hướng tâm đến đề-mục thiền-định vô-sắc-giới thứ nhất gọi là ākāsānañcā-yatanakusalacitta: không-vô-biên-xứ-thiện-tâm dẫn đến chứng đắc đệ nhị thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là viññānañcāyatanakusalacitta:thức-vô-biên-xứ-thiện-tâm có 2 chi-thiền là upekkhā và ekaggatā.
- Để chứng đắc đệ tam thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là ākiñcaññāyatanakusalacitta: vô-sở-hữu-xứ-thiện-tâm, hành-giả thực-hành hướng tâm đến đề-mục thiền-định vô-sắc-giới thứ ba gọi là natthibhāvapaññatti: không còn gì chế-định, dẫn đến chứng đắc đệ tam thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là ākiñcaññāyatanakusala-citta: vô-sở-hữu-xứ-thiện-tâm có 2 chi-thiền là upekkhā và ekaggatā.
- Để chứng đắc đệ tứ thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là nevasaññānāsaññāyatanakusalacitta: phi-tưởng phi-phi-tưởng-xứ-thiện-tâm, hành-giả thực-hành hướng tâm đến đề-mục thiền-định vô-sắc-giới thứ ba gọi là ākiñcaññāyatanakusalacitta: vô-sở-hữu-xứ-thiện-tâm dẫn đến chứng đắc đệ tứ thiền vô-sắc-giới thiện-tâm gọi là nevasaññānāsaññāyatanakusalacitta: phi-tưởng phi-phi-tưởng-xứ-thiện-tâm, có 2 chi-thiền là upekkhā và ekaggatā.
[1] Xem phương pháp thực-hành pháp-hành thiền-định, quyển VII, Pháp-Hành Thiền-Định, Tâp 1, trong bộ Nền Tảng Phật-Giáo, cùng soạn-giả.
